روایتی از شخصیت و مجاهدت‌های علمی آیت ا... سید محمد موسوی نژاد

امید حسینی نژاد | شهرآرانیوز؛ سال ۹۵ قمری سپری می‌شد. در این سال امام سجاد (ع) به دست حکومت اموی به شهادت رسیدند. در طول این سال‌های پس از واقعه عاشورا خفقانی گسترده بر سر شیعیان حاکم بود.. پس از شهادت این امام همام، امامت به فرزندشان امام محمد باقر (ع) رسید. در این دوران نسبت به سال‌های قبل خفقان کمتری حاکم بود. در «اعیان الشیعه» آمده است که عبدالملک بن مروان به پیشنهاد امام باقر (ع)، اقدام به ضرب سکه اسلامی کرد. امام باقر (ع) از این فرصت به وجود آمده به خوبی بهره بردند و گام‌های نخست تشکیل نهضت علمی شیعیان را برداشتند. سستی پایه‌های حکومت امویان، برای امام باقر (ع) و نیز امام صادق (ع) زمینه‌ای را فراهم آورد که برای دیگر ائمه (ع) فراهم نشد.

این زمینه و نیز درایت و برنامه ریزی و ذکاوت آنان سبب شد تا امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بیشترین آرای فقهی، تفسیری و اخلاقی را در کتب فقهی و حدیثی از خویش بر جای گذارند. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های امام باقر (ع) برای مبارزه با گروه‌ها و مکتب‌های مختلف، تربیت شاگردانی بود که برای مباحثه و مناظره به مناطق مختلف اعزام می‌شدند. ایشان با تربیت شاگردان و محققان مبرز در شاخه‌های مختلف علمی، گام‌های مؤثری در شناساندن اسلام به دیگر اندیشه‌ها و فرهنگ‌ها داشتند و حتی در میان اصحاب و شاگردانش برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتفاق اهل سنت هستند.

این مسیر تربیت شاگردان در زمان امام صادق (ع) به اوج خود رسید و در دوران‌های بعدی نیز تقویت شد و با تربیت فقیهان جامعه شیعی برای دوران غیبت کبری آماده شد. با آغاز این دوره فقیهان شیعی دوره جدیدی را پشت سر گذاشتند و مدارس علمی شیعیان در سرتاسر تمدن اسلامی قوتی دیگر گرفت. شیخ طوسی در نجف توانست حوزه قدرتمند شیعی ایجاد کند و این مسیر تا زمان ما ادامه پیدا کرد. خراسان نیز در میان مکاتب علمی یکی از قدیمی‌ترین مراکز اندیشه ورزی بوده است.

در دوره معاصر حوزه‌های علمیه گوناگونی در این شهر سر برآورده اند. یکی از مدارس موفق این شهر که توانسته طلاب موفقی به جامعه علمی مشهد و کشور تقدیم کند، مدرسه علمیه مرحوم آیت ا... سید محمد موسوی نژاد است. این عالم گرانقدر، متولد دهم دی سال ۱۳۱۰ خورشیدی، در خانواده‌ای مذهبی در منطقه ابرده از ییلاقات مشهد به دنیا آمد و پس از حضور در مکتب خانه، به راهنمایی دایی بزرگوارش آیت ا... شمس خراسانی، دروس طلبگی را در حوزه علمیه مشهد آغاز کرد.

ایشان پس از گذراندن دروس مقدماتی و سطح و چند سالی درس خارج فقه و اصول در محضر بزرگانی، چون شیخ هاشم قزوینی، شیخ مجتبی قزوینی، آیت ا... میلانی، میرزاجوادآقا تهرانی و آیت ا... مروارید برای ادامه تحصیل به نجف اشرف هجرت کرد و در دروس بزرگان آن حوزه مانند آیات عظام خوئی و شاهرودی، حکیم، امام خمینی (ره) و ... شرکت کرد، اما به سبب ضعف شدید بینایی به توصیه و تأکید استادان و دوستانش به مشهد مقدس بازگشت.

آیت ا... موسوی نژاد در سال ۱۳۴۹ به توصیه، حمایت و راهنمایی میرزاجوادآقا تهرانی مدرسه علمیه‌ای در انتهای کوچه چهارباغ برای تربیت و تحصیل طلاب به سبک و سیاقی متفاوت، منحصر و تحول گرایانه تأسیس کرد و طلاب فاضل و برجسته‌ای با مدیریت مستقیم ایشان در این مدرسه که بعد‌ها به نام ایشان شهرت یافت، مدارج علمی حوزه را در کنار درس اخلاق و عقاید و احکام گذراند ه و به موفقیت‌های بالایی دست پیدا کرده اند.

توجه به مسائل اخلاقی و معنوی، انس با آداب، ادعیه و قرآن و اهتمام به نماز شب و نوافل در کنار توجه گسترده و خاص به دروس در کنار تحقیق و تفحص و مباحثه از ویژگی‌های آموزشی این مدرسه بود. به مناسبت ششمین سالگرد عروج ملکوتی این عالم بزرگ برآنیم تا به بررسی شخصیت و مجاهدت‌های علمی و تبلیغی مرحوم آیت ا... موسوی نژاد از آینه برخی بزرگان، دوستان و شاگردان او بپردازیم.

همه سرمایه ایشان در خلوصش بود

آیت ا... سید احمد علم الهدی، امام جمعه محترم مشهد و نماینده، ولی فقیه در استان خراسان رضوی و عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان یکی از کسانی است که سال‌ها با مرحوم آیت ا... موسوی نژاد ارتباط داشته است. این گفتار به مناسبت چهلم آیت ا... موسوی نژاد ایراد شده است.
همه ابعاد شخصیتی مرحوم موسوی نژاد در شعاع خلوص ایشان قیمت پیدا می‌کرد. مرحوم موسوی نژاد در درجه اول یک مربی ارزشمند با قدرت تربیتی فوق العاده بود.

همه سرمایه ایشان در خلوصشان بود. در کنار این خلوص، زهد، تقوا، علم و فضل قرار داشت؛ بنابراین همه این ویژگی‌ها در شعاع خلوص ایشان قیمت پیدا می‌کرد.
ایشان طلبه را خالص پرورش می‌داد، وقتی آن طلبه خالص در بستر انقلاب قرار می‌گرفت، مسلما همه کارهایش برای خدا بود.
ایشان با وجود ظرفیت‌های فراوانی که داشتند، از همه چیز چشم پوشی کردند و مانند یک خراط که می‌خواهد آدم خراطی کند به تربیت افراد پرداختند و بخش عمده نیرو‌های انقلاب ما تربیت شده آقای موسوی نژاد هستند.

این روش تربیتی برای همه یک الگوست. باید دقت شود که در هر عرصه‌ای خدمت می‌کنند یک نفر هستند، اما اگر در عرصه تعلیم و تربیت وارد شدند و نیروسازی را شروع کردند، دیگر یک نفر نیستند بلکه تأثیر کارشان چندین برابر می‌شود. مرحوم موسوی نژاد یک نفر نبود بلکه بیشتر از هزاران نفر بود. ایشان خدمتگزار اسلام بود، زیرا برای اسلام نیرو تربیت کرد.

عالم بافضیلت

آیت ا... سید جعفر سیدان، یکی از استادان سطوح عالی حوزه علمیه خراسان است. وی سال‌های سال با شخصیت و اندیشه‌های مرحوم آیت ا... موسوی نژاد مراوده و آشنایی داشته است.
آیت ا... موسوی نژاد دروس حوزوی را نزد شخصیت‌های مهم علمی و استاد‌های درجه بالا از جمله حضرات آیات میرزا احمد یزدی، شیخ هاشم قزوینی، شیخ مجتبی قزوینی، میرزا جوادآقاتهرانی و شیخ حسنعلی مروارید گذراند و از نظر علمی در درجه بالایی قرار داشت. ایشان به معارف قرآنی، حدیث، ادعیه و آنچه در مکتب وحی آمده است، ورود قوی و خبرویت داشت.

آقای موسوی نژاد با صفای روحی که داشت، زمینه درک مدارک وحیانی نسبت به معارف توحیدی اخلاقی و علمی را فراهم کرده بود و در درک این مباحث در قوی‌ترین سطح قرار داشت. آیت ا... موسوی نژاد از نظر اعتقادی نیز به گونه‌ای بود که درباره آنچه در مدارک وحیانی آمده است با توجه به سند معتبر به یقین رسیده بود. ایشان براساس آگاهی از مکتب وحی از نظر اخلاقی بسیار متواضع بود، کم حرف بود و در رسیدگی به نیازمندگان اهتمام داشت.

نظم استاد بسیار چشمگیر بود و یکی از خصلت‌های برجسته ایشان این بود که به وعده هایش به شایستگی عمل کند و توجه ویژه‌ای به وعده هایش داشت. ایشان از نخستین کسانی است که طلاب را به صورت جدی در حوزه اخلاقی و علمی پرورش به سمت مکتب اهل بیت (ع) سوق داد. در حالت گریه در دعا و جدی بودن در خلوت با پرودگار بسیار موفق بود. آیت ا... موسوی نژاد آنچه را که به دیگران توصیه می‌کرد خود به آن عمل می‌کرد از جمله اینکه به استاد و علمایی که در محضر آن‌ها بود، احترام بسیار داشت.

یار و یاور انقلاب اسلامی

آیت ا... مهدی مروارید، عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان و از شاگردان آیت ا...  موسوی نژاد بوده است. وی برهه‌ای از تحصیلات حوزوی را زیر نظر مرحوم آیت ا... موسوی نژاد گذرانده است. وی هم اکنون یکی از استادان مبرز درس خارج حوزه علمیه خراسان به شمار می‌رود.

توجه به مسئله تعلیم و تربیت، اخلاق و معارف ائمه (ع) از ویژگی‌های ایشان بود. مرحوم آیت ا... موسوی نژاد، عالمی وارسته و زاهد بود و در عین حالی که مربی اخلاق بود و دل سوزانه برای طلاب وقت می‌گذاشت، به فکر طلبه‌ها نیز بود.

استاد شخصیت نمونه‌ای بود که کمتر کسی در حوزه علمیه همانند ایشان را دیده است. از ویژگی‌های بارز شخصیتی ایشان، مخلوط نکردن بعضی از مسائل و افکار بشری با مسائل الهی، تواضع و توسل به اهل بیت (ع)، که ریشه همه خوبی‌ها هستند، بود. تأثیرگذاری در حوزه و درس‌های اخلاق که با انگیزه بسیار بالایی از سوی ایشان در مدرسه القا و اداره می‌شد از دیگر ویژگی‌های بارز شخصیتی ایشان بوده است. اگر مدرسه استاد نبود مردم از وجود بسیاری از فضلای تربیت شده محروم می‌ماندند.

موفقیت در حوزه‌های تبلیغ، ترویج، تدریس و ائمه جماعات، نتایجی از تربیت شاگردان مدرسه علمیه موسوی نژاد می‌باشد که در هر کجا ورود پیدا می‌کنند موفق هستند. این تفکر اشتباهی است که اگر کسی عمدتا حرف از مسائل معرفتی و عقیده‌ای می‌زند و کمتر به مسائل سیاسی می‌پردازد، با انقلاب همسو نیست.
ایشان همیشه یار و یاور انقلاب اسلامی ایران بود. آیت ا... موسوی نژاد انسانی میانه و معتدل بود و در سیاست پیرو هیج جناحی نبود و پشتیبان نظام اسلامی بود.

پدری مهربان و دل سوز

دکتر سید علی موسوی نژاد فرزند ارشد مرحوم آیت ا... موسوی نژاد و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم است.
از آنجایی که در زندگی پدرم همیشه یک برنامه و نگاه کلان دینی حاکم بود در برخورد با خانواده و فرزندان همیشه آن عطوفت و تواضعی که باید یک بزرگ‌تر در مقابل بچه‌ها و کوچک تر‌ها داشته باشد را در نظر داشتند. در زندگی همیشه به حداقل‌های مادی بسنده می‌کردند، اما با اخلاق و رفتار و استقبالی که از بچه‌ها می‌کردند و با همان سادگی که در زندگی ایشان بود همیشه برای بچه‌ها و کوچک تر‌ها جذاب بودند.

حضور پدر برای فرزندان و نوه‌ها مایه دلگرمی و شادی و محوری بود که همه گرد ایشان جمع بودند. مراجعات و صحبت با طلاب گاهی اوقات به خانه هم کشیده می‌شد. در دوران کودکی خانه ما محل جلسات متعدد برای حل مشکلات خانوادگی کسانی بود که با ایشان رفت و آمد داشتند مانند روحانیون و طلبه‌ها و حتی اقشار دیگر؛ بنابراین محیط خانه تحت تأثیر نقشی بود که ایشان در جامعه ایفا‌ می‌کردند.

فضای زندگی کاری شان فضای یاد دادن و یاد گیری بود و درخانه هم همین فضا حاکم بود. همیشه در حال یادگیری بودیم، اما نه به شکل تحمیلی و اجباری بلکه با آداب، دستورات دینی را یاد می‌گرفتیم و فضای خانه هم فضای آموزش بود. خودشان مزین به زینت‌های اجتماعی و اخلاقی بودند و در عمل به ما هم می‌آموختند. آموزش‌هایی برای ما گذاشتند که خط ما خوب باشد و خط نوشتن را یاد گرفتیم از طرفی آموزش قرآن را برای ما در نظر داشتند. من یادم هست درباره ازدواج خودم گفتند فلان خانواده خوب هستند، اما می‌توانی خانواده دیگری را هم بررسی کنی. ارائه راه و راهنمایی و اجازه دادن برای انتخاب بدون هیچ محدودیت را در کل شئونات زندگی می‌دیدیم. ویژگی مهم دیگر ایشان بی اعتنایی به دنیا بود.

اخلاق محیط زیستی حاج آقا این بود که خیلی کم مصرف بودند و می‌گفتند باید کم و خوب مصرف کرد؛ هرقدر از این دنیا کمتر مصرف کنیم راحت‌تر خواهیم بود هم در این دنیا و هم در آخرت و پاسخگویی در قیامت! توکل به خدا داشت و غم فردا در زندگی مادی نداشت. قناعت ایشان برای ما هم درس بود و معتقد بود با توکل به خدا و باور‌های دینی امور مادی پیش می‌رود. این موارد دقیقا در تربیت فرزندان و در اطرافیان کاملا مشهود بود.

مدیری خلاق

استاد حسن حکیم باشی، قــرآن پژوه و عضــو هیئــت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است. او سال‌ها در محضر این استاد فرزانه شاگردی کرده و از فضایل علمی و اخلاقی ایشان بهره فراوان برده است.
مرحوم آیت ا... موسوی نژاد یکی از استادان علمای علمیه خراسان بود که علاوه بر مهارت‌ها و دانش‌هایی که برخی عالمان و مدرسان دینی دارند، به دلایل خاصی این استاد نقش ویژه‌ای را در شهر مشهد ایفا کرد. به دلیل محدودیت‌های جسمی بعد از سال‌ها تدریس، مدرسه علمیه متفاوتی در مشهد تاسیس کردند.

مدرسه‌های علمیه از گذشته به عنوان مرکز اقامت طلاب نیز بوده است. در برخی از این مدارس تنها کلاس‌های درس تشکیل می‌شده است. چند مدرسه در کشور وجود دارد که در بین این مدارس شناخت شده‌تر است. از بین این مدارس نام آور، مدرسه آیت ا... موسوی نژاد جزو موفق‌ترین آن هاست.
استاد محدودیت خود را با نگاهی خلاقانه تبدیل به یک فرصت بی بدیل کرد و با اینکه تدریس برای استاد سخت بود، اما حوزه تأثیرگذاری خود را به سمت مدیریت مدرسه و طلاب علوم دینی سوق داد. امتیاز‌های این مدرسه در عرصه‌های مختلف دینی نظیر پژوهش، آموزش، تبلیغ و تولید آثار دینی بسیار درخور است.

اما نکته مهم کشف راز موفقیت این مدرسه است. شکی نیست که کمک‌های معنوی نظیر لطف خدا و عنایت امام رضا (ع) برای کسب چنین موفقیت‌هایی شامل حال مرحوم استاد بوده است. شاید بتوان مهم‌ترین دلیل سعادتمندی این مدرسه را وجود مرحوم آیت ا... سید محمد موسوی نژاد دانست. استاد تا اندازه‌ای که مورد نیاز بود برای به عهده گرفتن چنین مسئولیتی دانش‌های لازم را کسب کرده بود و یک تحصیل کرده و مدرس بسیار زبده بود.

نکته دیگر تمرکز کامل مرحوم استاد برای مدیریت مدرسه بود. ما معتقدیم در شکل گیری یک حوزه موفق جنبه تعلیم و تربیت با هم اهمیت دارد. جنبه تربیت نیز مهم‌تر است. در قرآن کریم هم تزکیه بر تعلیم مقدم شده است. پس اگر تزکیه مقدم است این اهمیت در حوزه‌ها بیشتر خودش را نشان می‌دهد. زیرا محصول حوزه‌ها باید کسانی باشند که علاوه بر کارشناسی دینی، انسان‌هایی مهذب و پرهیزکار باشند. مرحوم آیت ا... موسوی نژاد هم انسانی تحصیل کرده و هم عالمی متخلق و پرهیزکار بودند و همین مسئله سبب شد تا این روحیه پاک سبب توفیق استاد در مدیریت مدرسه و تربیت شاگردانی موفق شود.

استادِ اخلاق مدار و متدین

حجت الاسلام سید محمدعلی ابطحی، داماد ارشد مرحوم آیت ا... موسوی نژاد در مشهد به دنیا آمد. وی سال‌های ابتدایی تحصیل را در این شهر گذراند. همسو و به روال با سنت خانوادگی پس از تحصیلات ابتدایی به تحصیل علوم دینی پرداخت و در ۱۳۵۵ به خارج فقه رسید.
تربیت نیرویی اخلاق مدار، متدین و دارای سعه صدر و تحمل بالا از ویژگی‌های مرحوم آیت ا... موسوی نژاد بود. عمده‌ترین وجهه‌ای که از ایشان در ذهن همه باقی مانده، تربیت نیرو‌های بسیار زیادی است که از حوزه علمیه خراسان به دیگر شهر‌ها منتقل کرد.

برخی آموزش‌هایی بود که در خانواده شکل می‌گرفت و محوری که می‌توانست همه این خانواده را به هم وصل کند وجود حاج آقا بود، چهره‌ای همه جانبه و مهربانی عجیبی در خانواده داشت، ولی در رفتار‌های فردی خانواده دخالتی نداشت. عمدتا طلبه‌های ایشان هم اخلاق محور شده بودند.
داشتن سکوت‌های طولانی، روح متعادل و پذیرنده و همراه با رویی گشاده در حوزه سیاسی و اجتماعی از دیگر ویژگی‌های این عالم گران قدر بود. اگر این تحمل و مدارایی که روحانیت اصیل قدیمی داشتند، استمرار پیدا می‌کرد روحانیت خیلی متفاوت می‌شد.

استمرار و فرق گذاشتن بین حوزه تحصیل و مسائل جانبی از ویژگی سیستم تربیتی استاد بود، مرحوم آیت ا... موسوی نژاد تأکید داشت طلبه یک استخوان بندی بگیرد نیاز نیست همه اتفاق‌ها از نظر اطلاعات اجتماعی و سیاسی در حین تحصیل بیفتد. مدرسه استاد نسبت به مدارس دیگر، شهدای زیادی داشت و خود ایشان هم دوبار به جبهه رفتند و پسر ایشان علی آقا از جانبازان دفاع مقدس است.